در تفاسیراهل سنت چه آیاتی بر امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه شریف ـ تفسیر شده است؟
پاسخ :
پیروان ادیان سه گانه ی آسمانی (مسلمانان، مسیحیان، یهودیان) باور دارند آینده ی نهایی مسیر زندگی خاکی، پیروزی ایمان بر کفر، حاکمیت حق و علم و عدالت اجتماعی رسیدن وراثت زمین به صالحان، پایان خرافات و گمراهی و ستم و تمامی گونه های انحرافات است. نیز اتفاق نظر دارند شخصی که خداوند عهد و پیمانش را به دست او تحقق می بخشد، از فرزندان ابراهیم بوده است، و شریعتی که بدان حکومت می کند آیین موسی ـ علیه السّلام ـ نیست، بلکه دین پیامبری است که خداوند در آخر زمان، وی را مبعوث می کند....»[1]
آیاتی از قرآن کریم دربارة حضرت مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه شریف ـ است و روایات فراوانی نیز عهده دار تفسیر آن آیاتند و اکنون برخی از آن آیات از منظر مفسران اهل سنت به حضرت مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه شریف ـ اختصاص دارند تقدیمتان می کنیم.
1. «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ»[2]
«او کسی است که پیامبر خود را برای مردم فرستاد، با دینی درست و بر حق، تا او را بر همة دین ها پیروز گرداند، هر چند مشرکان را خوش نیاید.»
در تفسیر قرطبی آمده است:«پیروزی اسلام بر دیگر ادیان، هنگام قیام مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه شریف ـ است در آن زمان، مردمان یا باید مسلمان شوند و یا جزیه دهند. و این که گفته شده است مهدی همان عیسی است نادرست است زیرا اخبار صحیح به گونه ای متواتر وارد شده که مهدی از خاندان پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ است .....»[3]
و در کتاب البیان در تفسیر این آیه آمده است:«کسی که خدا او را بر همة ادیان چیره می گرداند، مهدی از فرزندان فاطمه است.[4] و در تفسیر کشف الاسرار که از تفاسیر معتبر اهل سنت است در شرح این آیه می گوید:«رسول در این آیه محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ است و هدی و هدایت قرآن و ایمان است و دین حق، اسلام است و خدا این دین را بر دیگر دیان برتری می دهد، چنان که دینی نماند مگر این که اسلام بر آن غالب آید. و این امر بعد از این خواهد شد و هنوز نشده است.»[5]
2. «بَقِیَّةُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ»؛[6] اگر با ایمان باشید«بقیة الله برای شما خیر است.» در نور الابصار آمده اس:«چون (مهدی) ظهور کند، کعبه را پایگاه خویش قرار می دهد و 313 نفر از یارانش به او می پیوندند،آنگاه در نخستین سخن این آیه را تلاوت می کند«بقیة الله بهتر است برای شما اگر ایمان بیاورید، پس می گوید: منم بقیة الله و خلیفة خدا و حجت او بر شما.»[7]
3. «..... لَهُمْ فِی الدُّنْیا خِزْیٌ وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِیمٌ»[8]؛ ..... آنان در مسجدها جز بیمناک و ترسان داخل نخواهند شد و نصیبشان در دنیا خواری و در آخرت عذابی بزرگ است.»
سیوطی می نویسد:«خواری و ذلّت در دنیا زمانی فرا می رسد که مهدی به پا خیزد و قسطنطنیه را فتح کند و آنان را بکشد.»[9]و در تفسیر طبری و تفسیر کشف الاسرار[10] نیز همین مطلب که سیوطی نوشته است تصریح شده است.
4. «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»[11]؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، صبر کنید و مقاومت ورزید و مرابطه کنید و از خدا بترسید، باشد که رستگار شوید.»
حافظ قندوزی از (امام) محمد باقر ـ علیه السّلام ـ دربارة این آیه روایت کرده است که فرمود: شکیبا باشید بر ادای فرائض و واجبات، و در برابر آزار دشمنان استقامت ورزید و با امامتان مهدی مرابطه نمائید.[12]
5. «.... یسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْساها»[13]؛ از تو دربارة ساعت می پرسند که زمان وقوع آن کی است .... حافظ قندوزی از مفضل بن عمر از (امام جعفر) صادق ـ علیه السّلام ـ ، روایت کرده است که فرمود:«ساعت قیام قائم است.»[14]
6. «اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها»[15]؛ بدانید که خدا زمین را پس از مرگش احیاء می کند. حافظ قندوزی می نویسد:«خداوند آنرا توسط«قائم» زنده می سازد، پس در آن عدالت کند و زمین را توسط عدل، پس از مردنش به واسطه ظلم، زنده سازد.»[16]
7. «فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ»[17]؛ پس ایمان آرید به خدا و رسول و نوری که فرود آوردیم، و خداوند بدانچه کنید آگاه است.
علاّمه قبیسی می نویسد حافظ ابوجعفر محمد بن جریر طبری ..... گفت .... در حجة الوداع پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: ای مردم،«آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا» سپس فرمود: نور در من است، سپس در ـ علی است، و بعد در نسل وی باشد تا قائم مهدی.[18]
8. «حَتَّی إِذا رَأَوْا ما یُوعَدُونَ فَسَیَعْلَمُونَ مَنْ أَضْعَفُ ناصِراً وَ أَقَلُّ عَدَداً»[19]؛ تا وقتی که ببیند آنچه را وعده داده می شوند، پس به زودی بدانند که چه کسی از حیث یار ناتوان تر و از حیث عدد کمتر است.
حافظ قندوزی از امام سجاد ـ علیه السّلام ـ در تفسیر این آیه نقل می کند که«ما یوعدون» (آنچه وعده داده می شوند) در این آیه «قائم» مهدی و اصحاب و یاران اویند. و هنگامی که «قائم» ظهور کند دشمنان او ضعیف تر و عددشان کمتر است.[20]
گفتنی است که از منظر اهل سنت آیات فراوان دیگری دربارة حضرت مهدی وجود دارد[21] که ذکر همة آنها در این پاسخنامه نمی گنجد.
برای اطلاع بیشتر به کتاب موعود قرآن، صادق حسینی شیرازی مراجعه فرمائید.
حدیث:
پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود:
«از میانِ امت من مهدی قیام می کند، خداوند او را برای فریاد رسی مردمان برمی انگیزد»
«احمد بن حجر هیتمی: الصواعق المحرقة، طبع مکتبة القاهرة، 1375 هـ، ص 162»
[1] . فصلنامه تخصصی انتظار، سال اوّل، شماره اول، پاییز 1380، صاحب امتیاز بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود، ص 171، مقالة سامی بدری.
[2] . سورة توبه، آیه 33.
[3] . ابو عبدالله محمد بن احمد انصاری قرطبی، الجامع الاحکام القرآن، ج 8، (تحقیق عبدالرزاق المهدی)، چاپ دارالکتاب العربی، سال 1418 هـ، ص 111.
[4] . سید مؤمن بن حسن الشبلنجی: نورالابصار، چاپ دارالجیل، ص 343.
[5] . رشید الدین، امام احمد میبدی، (از عالمان قرن پنجم)، کشف الاسرار، ج 4، ص 119 ـ 120.
[6] . سورة هود، آیة 86.
[7] . مؤمن بن حسن مؤمن الشبلنجی: نورالابصار، چاپ دارالجیل، بیروت، 1409 هـ، ص 349.
[8] . سورة بقره، آیة 114.
[9] . جلال الدین سیوطی، الدّر المنثور فی التفسیر بالمأثور، ج 1، چاپ دوم، دارالفکر، ص 264.
[10] . تفسیر کسف الاسرار، ج 1، ص 325.
[11] . آل عمران، آیة 200.
[12] . صادق حسینی شیرازی، موعودِ قرآن، ترجمة مؤسسة الامام المهدی، سال طبع 1360، ص 22، به نقل از ینابیع المودة، ص 506.
[13] . سورة اعراف، آیة 187.
[14] . صادق حسینی شیرازی، موعودِ قرآن، ص 44، به نقل از ینابیع المودة، ص 429.
[15] . حدید، آیة 17.
[16] . صادق حسینی شیرازی، موعودِ قرآن، ص 139، به نقل از ینابیع المودة، ص 514.
[17] . سورة تغابن، آیة 8.
[18] . همان، (موعودِ قرآن، ص 146)، به نقل از، ماذا فی التاریخ، ج 3، ص 147 ـ 145.
[19] . سورة جن، آیة 24.
[20] . موعود قرآن، به نقل از ینابیع الموده، ص 515.
[21] . چون آیة 5 سورة قصص، آیة 105 سورة انبیاء، آیة 59 سورة نساء و ......
نظر |
پرسش :
آیا در قرآن کریم نامی از حضرت مهدی برده شده است و آیا در قرآن کریم حرفی از انتظار و اینکه منتظر واقعی کیست و باید دارای چه ویژگی هایی باشد، به میان آمده است؟
پاسخ :
ابتداءً با ذکر یک مقدمه به فراز اول از سوال می پردازیم.
مقدمه: قرآن کریم برای معرفی شخصیت ها به مقتضای حکمت و بلاغت از سه روش استفاده نموده است که ذیلا بیان می شود.
1. معرفی با اسم: اولین راه این است که شخصیت مورد نظر را با اسم معرفی می نماید، به طور مثال «و ما محمد الا رسول قد خلت من قبله الرسل»؛[1] محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ نیست جز پیامبری که قبل از او نیز پیامبرانی بوده اند.
2. معرفی با عدد: در این مورد به عنوان نمونه قرآن نقبای بنی اسرائیل را اینگونه معرفی نموده است. مانند: «و بعثنا منهم اثنی عشر نقیباً»؛[2] و از ایشان دوازده پیشوا برانگیختیم.
3. معرفی با صفت و ویژگی: قرآن پیامبر را با این شیوه نیز معرفی نموده است، مانند آیه «الذین یتبعون الرسول النبی الامّی»[3]؛ همانان که از این فرستاد پیامبری که درس نخوانده پیروی می کنند و حضرت علی ـ علیه السّلام ـ را هم با صفاتش معرفی شده است، مانند آیه «انما ولیکم الله ورسوله و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلاة و یؤتون الزکاة و هم راکعون»؛[4] ولی شما تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند، همان کسانی که نماز برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند.
این قسم اخیرکه معرفی با صفات است شاید بهترین راه معرفی باشد، زیرا این نوع معرفی راه را بر سود جویان می بندد چون نام قلابی می توان درست کرد، اما تخلق به صفات، عملاً کار آسانی نیست و قابل جعل نمی باشد. لذا در سورة بقره می بینیم که خداوند متعال بعد از آن که طالوت را به اسم معرفی می کند بلافاصله وی را با صفات و نشانه نیز معرفی می نماید تا جلوی هرگونه اشتباه احتمالی گرفته شود. در آنجا که می فرماید: «انّ الله قد بعث لکم طالوت ملکا»؛[5] در حقیقت خداوند طالوت را بر شما به پادشاهی گماشته است. بعد می فرماید: «و قال لهم نبیهم ان آیة ملکه...»؛[6] و پیامبرشان به ایشان گفت در حقیقت نشانة پادشاهی او این است که ..
قرآن کریم در معرفی اشخاص از سه روش استفاده نموده است و بهترین روش معرفی اشخاص با صفات و ویژگی ها است. حال سوال این است که قرآن کریم حضرت مهدی (عج) را چگونه معرفی می کند.
با مراجعه به قرآن مجید در می یابیم که نامی از حضرت مهدی (عج) در این کتاب آسمانی به صراحت بیان نشده است. همان گونه که از حضرت علی ـ علیه السّلام ـ و سایر ائمه معصومین نامی به میان نیامده است و عدم تصریح به اسم براساس مصالحی است که خداوند علیم و حکیم بر آن آگاه است و اما باید اذعان داشت که تصریح به اسم تنها راه معرفی اشخاص نیست، بلکه از راه های دیگری مانند معرفی به صفات هم می توان بهره برد. حضرت ولی عصر (عج) هم با برخی صفات و ویژگی ها و کارها شناسانده شده است. خداوند تبارک و تعالی می فرماید: «و لقد کتبنا فی الزّبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون»؛[7] و همانا نوشته ایم در زبور پس از ذکر که زمین را بندگان صالح من به ارث خواهند برد.
حافظ قندوزی سلیمان حنفی به اسناد خویش از امام محمد باقرو امام صادق ـ علیه السّلام ـ دربارة این آیه می گوید: عباد صالح که در این آیه آمده است حضرت مهدی (عج) و اصحاب او می باشند.[8]
به طور کلی اندیشه مهدویت ریشه در کلام الهی دارد که همان حقیقت رسیدن نهایی جامعه بشری به عدالت در تمامی ابعاد است. به گفته محققان و پژوهشگران این عرصه بیش از دویست و پنجاه آیه دربارة حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ و بیش از پانصد روایت از پیامبرگرامی اسلام و ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ در تأویل و تفسیر این قسم از آیات بیان شده است.[9]
که تفصیل آنها در این مختصر نمی گنجد، جهت اطلاع بیشتر به منابعی که در پایان معرفی می گردد رجوع فرمایید.
و اما راجع به فراز دوم سوال که آیا در قرآن کریم از انتظار و صفات منتظران سخنی به میان آمده است یا خیر.
در پاسخ به این نکته باید توجه داشت که انتظار فرج و وظایف منتظران نیز ریشة قرآنی دارد و اندیشه ای است مشتمل بر عنصر خوش بینی نسبت به آینده و اندیشة پیروزی نهائی حق بر باطل و غلبة قطعی صالحان و پرهیزگاران و کوتاه شدن دست ستمکاران و جباران که در اینجا به یک مورد از آن آیات اشاره می کنیم.
1. فقل انما الغیب لله فانتظروا انی معکم من المنتظرین؛[10] پس بگو جز این نیست که غیب خدا را است پس منتظر باشید همانا من نیز با شما از منتظران می باشم.
حافظ قندوزی حنفی به اسناد خویش از امام صادق ـ علیه السّلام ـ درباره این آیه می گوید غیب حجت قائم (عج) در این آیه می باشد.[11]
و اما منتظر واقعی کیست و دارای چه ویژگی هایی می باشد؟
شاید از بعضی آیات بتوانیم پاسخ این سوال را بدهیم که قرآن کریم نیز دربارة منتظران و ویژگی های آن سخنی به میان آورده است، به طور نمونه به یک آیه اشاره می کنیم: «یا ایها الذین آمنوا اصبرو و صابروا و رابطو و اتقّوا الله لعلکم تفلحون»؛[12] ای کسانی که ایمان آورده اید شکیبایی کنید و پایداری ورزید و مرزبانی کنید و خداترس باشید. امام باقر در همین راستا می فرمایند، در انجام واجبات الهی و دستورات دینی شکیبا باشید و در مقابل دشمنان ثابت قدم و استوار ایستادگی کنید و همواره مرزبان پیشوای موعودتان حضرت مهدی باشید.[13] گفتنی است تفصیل خصوصیات را باید از سنت توقع داشت و لزوم امامت به همین جهت است.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. عابدین زاده محمد، مهدی در قرآن، ناشر: لاهیجی، چ 1380.
2. فروز رضا، مهدی در قرآن، ناشر رایحه، چ 1376.
3. حسینی شیرازی، موعود قرآن، ناشر موسسه امام مهدی.
4. حسینعلی سعدی، فصلنامه تخصصی انتظار، شمارة 6، نام مقاله: شناخت وصایای خورشید پنهان، ص 299.
5. گوردی یزدی، انتظار، ناشر سیمای ولایت، چ 1380.
6. تلافی علی اکبر، آیین انتظار، ناشر موسسه فرهنگی نبا، چ 1378
7. مغیثی پور علی اکبر، انتظار فرج، نشر ایستا، چ 1380.
8. تحقیقات جمران، وظایف منتظران، نشر مسجد جمکران، چ 1379.
9. مولوی نیا، محمد جواد. سیمای مهدویت در قرآن، ناشر: امام عصر، چ 1381.
امام سجاد ـ علیه السّلام ـ می فرمایند:
ن: 1376م انتظار الفرج من اعظم الفرج؛[14] انتظار فرج خود از بزرگترین گشایشها است.
[1] . آل عمران، 144.
[2] . مائده، 12.
[3] . اعراف، 157.
[4] . مائده، 55.
[5] . بقره، 247.
[6] . بقره، 248.
[7] . انبیاء، 105.
[8] . موعود قرآن، حسینی شیرازی، ترجمه موسسه امام مهدی، چ 1360، ص 75، به نقل از عقد الدرر مقدس شافعی، باب 7، ص 217.
[9] معجم احادیث المهدی، شیخ علی کورانی، موسسه معارف اسلامی، چ بهمن 1375، ص 150.
[10] . یونس، 20.
[11] . حسینی شیرازی، موعود قرآن، ترجمه مؤسسة امام مهدی، ص 54، به نقل از ینابیع الموده، قندوزی حنفی، ص 508.
[12] . آل عمران، 200.
[13] . تفسیر برهان، ج 1، ص 334.
[14] . شیخ صدق، کمال الدین، باب 31، حدیث دوم.
پرسش :
"هر کس امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشّریف ـ خود را نشناسد و در آن حال بمیرد به مرگ جاهلیت مرده است" شما یک کتاب به من معرفی کنید که این شناخت را به من بدهد؟
پاسخ :
کتابهایی که در این زمینه مناسب به نظر می رسد تقدیم می شود:
1ـ کتاب "امام شناسی" مرحوم علامه سید محمّد حسین تهرانی است. خصوصیاتی که این کتاب دارد، این است که به شکل درسی گفته شده و به زبان ساده بیان گردیده است. و شبهاتی که در حین درس وارد شده است، نیز پاسخ داده اند. و بعد آن را تنظیم نموده و در چند جلد کوچک، تحت عنوان "امام شناسی" چاپ نموده است.
خصوصیات دیگری که در آن وجود دارد، معرفی امام در ابعاد مختلف مطرح شده است. همانند: شناخت امام، ضرورت امام، اثبات امام، علم امام، جایگاه امام در عالم، مشکلات نبودن امام د رعالم، علّت غیبت امام دوازدهم، فواید امام غایب، عنایات امام غایب و ...، این کتاب از کتب معتبر و مشهوری است که در اکثر کتابفروشی ها و کتابخانه ها وجود داشته و مورد استفادة عموم می باشد.
2ـ کتاب دیگری که در این زمینه مناسب است، "امامت و مهدویت" آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی است. و این کتاب نیز از کتب مفید و معتبری است که در مرحلة اول، به شکل مقاله تحت عنوان های مختلف در بعد شخصیتی امام، به خصوص امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشّریف ـ ، برای جوانان نوشته شده و در چندین مجلّه و ماهنامه به چاپ رسیده است. و سپس آن را جمع آوری نموده و کتابی تحت عنوان "امامت و مهدویت" در دو جلد، در اختیار علاقه مندان قرار داده است، کتابی است بسیار مفید و جامع در شناخت امامت، به خصوص در ابعاد شناخت امامت امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشّریف ـ ، این نیز از کتب مشهوری است که در بسیاری از کتاب فروشی ها قابل دریافت است.
منابع که جهت مطالعه بیشتر معرفی می گردد:
1. مهدی موعود، علامه مجلسی، ترجمه علی دوانی.
2. چشم انداز حکومت مهدی، نجم الدین طبسی.
3. دادگستر جهان، آیت الله اشتهاردی ـ محمّد محمّدی ـ
4. رسالت جهانی حضرت مهدی، گل محمّدی ـ نسرین ـ
امام صادق ـ علیه السّلام ـ : آن خیری که پاداشش زودتر به انسان می رسد، نیکی کردن به دیگران است. و آن شرّی که زودتر به صاحبش کیفر آن می رسد، ظلم است.
"شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص 369."
الَّذینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب(رعد آیه 28)